Rozliczenia konkubinatu

Przepisy szczegółowo określają zasady podziału majątku małżonków, którzy zdecydowali się na rozwód. Określenie zasad, na jakich mają rozliczyć się konkubenci, czyli osoby żyjące w nieformalnym związku, to z kolei prawdziwa prawnicza łamigłówka. Stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych i jej znoszeniu, o spółce cywilnej, o bezpodstawnym wzbogaceniu i kilka innych regulacji – w zależności od indywidualnych okoliczności konkretnej sprawy. Wątpliwości dotyczące rozliczenia konkubinatu coraz częściej trafiają do Sądu Najwyższego.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2023 r. w Polsce na 145 898 zawartych małżeństw przypadło aż 40 648 rozwodów – sąd rozwiązał więc prawie co trzecie małżeństwo. Systematycznie rośnie za to liczba konkubinatów, czyli trwałych związków nieformalnych. GUS szacuje, że już co czwarte dziecko rodzi się poza małżeństwem.

Polskie przepisy nie zauważają rosnącej popularności konkubinatu i nie regulują w żaden konkretny sposób sytuacji majątkowej partnerów. Oczywiście dzieci urodzone poza małżeństwem są traktowane tak samo jak „małżeńskie” i nie jest dopuszczalna żadna forma dyskryminacji z tego powodu, ale już sam konkubinat nie jest chroniony tak jak małżeństwo. Może to powodować liczne problemy praktyczne w chwili, gdy partnerzy zdecydują się na rozstanie. Jeśli ich związek trwał długo i w tym czasie wspólnie zgromadzili majątek, to jego podział może być źródłem problemów. Aby ich uniknąć, warto skonsultować się z adwokatem i to tak naprawdę nie po rozstaniu, ale wcześniej, gdy partnerzy podejmują wspólne decyzje finansowe, kupują nieruchomość lub jedno z nich remontuje mieszkanie partnera lub podejmuje inne nakłady na majątek należący do partnera.

Rozliczenia w konkubinacie

Z punktu widzenia prawa konkubenci – nawet jeśli żyją razem przez wiele lat – są osobami obcymi. Wspólność majątkowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa, więc nie ma o niej mowy w przypadku konkubinatu. Problemy pojawiają się, gdy rozstający się partnerzy dokonywali wspólnych zakupów: kupili wspólnie nieruchomość, samochód (a więc są ich współwłaścicielami) albo gdy dom czy mieszkanie kupił jeden z nich, a drugi płacił za remont. W momencie rozstania chcą dokonać rozliczeń. Jeśli partner, który umeblował nienależący do niego dom, zbierał rachunki i faktury, będzie mógł udowodnić wysokość poniesionych nakładów. Z drugiej strony – przez kilka lat mieszkał w nie swoim mieszkaniu, co stanowi korzyść. Jak zrównoważyć racje i oczekiwania byłych partnerów?

Przy rozliczaniu konkubinatu po zakończeniu związku trzeba zastosować prawniczą łamigłówkę, bo zastosowanie mogą mieć przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych i jej znoszeniu, o spółce cywilnej, o bezpodstawnym wzbogaceniu i kilka innych regulacji – w zależności od indywidualnych okoliczności konkretnej sprawy.

W praktyce przepisy o zniesieniu współwłasności nie stanowią wyłącznej podstawy rozliczeń majątkowych po ustaniu konkubinatu. Jeśli jeden z byłych partnerów wsparł finansowo drugiego przy zakupie mieszkania czy remoncie domu, to rozliczenie nie może być dokonane w postępowaniu o zniesienie współwłasności, lecz w odrębnym postępowaniu o zapłatę – z tytułu rozliczenia nakładów lub z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Rodzi to dalsze problemy interpretacyjne – jeden z nich dotyczy tego, w jaki sposób określić nakłady.

Zwrot pieniędzy na mieszkanie zakupione przez jednego z konkubentów – ale na jakich zasadach?

W 2023 roku Sąd Najwyższy rozstrzygnął kwestię, czy rozliczenie pomiędzy byłymi konkubentami kwoty pieniężnej przekazanej przez jednego z nich na zakup nieruchomości przez drugiego konkubenta następuje w kwocie nominalnej, jeżeli nie zostało zgłoszone żądanie jej waloryzacji, czy z uwzględnieniem zmiany wartości nieruchomości po jej zakupie.

Sprawa, która stała się impulsem dla rozstrzygnięcia, dotyczyła pary z wieloletnim stażem. Jeden z konkubentów przekazał drugiemu pieniądze na zakup mieszkania. Stroną umowy nabycia nieruchomości był tylko jeden z partnerów.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim skorzystał z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zasądził sumę odpowiadającą iloczynowi aktualnej wartości nieruchomości i procentowego udziału, jaki przekazane kwoty stanowiły w cenie zakupu nieruchomości. Inaczej sprawę ocenił Sąd Apelacyjny: zmienił wyrok sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zasądził wyłącznie sumę wręczonych kwot nominalnych. Inaczej interpretując przepisy, sądy zasądziły diametralnie różne odszkodowania na rzecz partnera, który współfinansował zakup nieruchomości: SO zasądził na jego rzecz zwrot 97 tys. zł, a SA jedynie 40 tys. zł (plus odsetki za zwłokę). Nic dziwnego, że strona niezadowolona z rozstrzygnięcia wniosła kasację do Sądu Najwyższego.

Sędziowie Izby Cywilnej SN podkreślili, że celem stosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu jest przywrócenie równowagi majątkowej między stroną wzbogaconą a tą, która przekazała jej coś ze swojego majątku. Podkreślił też konieczność zastosowania prawidłowej metody ustalenia kwoty podlegającej zwrotowi w rozliczeniach pomiędzy byłymi konkubentami.

Sędziowie przypomnieli, że kodeks cywilny reguluje, że zasądzeniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podlega kwota odpowiadająca aktualnemu stanowi wzbogacenia z daty wyrokowania.

Rozliczenie konkubinatu – skontaktuj się z adwokatem

Kwestię rozliczeń po zakończeniu konkubinatu miała regulować – lub przynajmniej zarysować – ustawa o związkach partnerskich, ale z powodu sporów politycznych jej przyjęcie w dającej się przewidzieć przyszłości jest mało prawdopodobne. Brak utartej linii orzeczniczej powoduje, że rozliczenia między byłymi partnerami mogą bardzo się skomplikować, a sprawa ostatecznie trafi do sądu.

Aby ograniczyć, a może nawet uniknąć ryzyko sporu po zakończeniu związku, partnerzy powinni zadbać o przejrzystość rozliczeń już wcześniej, na etapie podejmowania wspólnych decyzji finansowych. Nie jest prawdą, że szczęśliwi ludzie nie rozmawiają o pieniądzach, a branie imiennych faktur za zakupy świadczy o braku zaufania. Wprost przeciwnie: ustalenie zasad, na jakich partnerzy dokonują wspólnych inwestycji albo jedno „dorzuca się” do majątku drugiego pozwoli na rozliczenie kosztów w szybki sposób, tak by żadne z nich nie czuło się poszkodowane.

Zachęcamy do konsultacji z prawnikami Kancelarii Plewińscy w Poznaniu już na etapie, w którym partnerzy pozostający w nieformalnym związku dokonują pierwszych wspólnych zakupów lub przysporzeń na rzecz drugiej strony. Wyjaśnimy Państwu, jak zabezpieczyć się na okoliczność rozliczeń po rozstaniu. Pomożemy również osobom, które zakończyły związek partnerski i chciałyby odzyskać pieniądze włożone we wspólne zakupy (samochód, mieszkanie lub jego remont), z których nie mogą skorzystać po rozstaniu.